سیستم آموزشی در مدارس ژاپن
فرهنگ ژاپن، توجه جهانیان را به خود جلب کرده است. توسعه و پیشرفت حیرت‌انگیز ژاپن از حدود دهه‌ی هفتاد میلادی به بعد و سربرآوردن دگر باره ققنوس‌وار آن خاکسترهای جنگ، موجب حیرت و حسرت مردم جهان است.
همچنین پیشرفتهای نظام آموزشی این کشور، توجه بسیاری از محققان، معلمان، مدیران و مربیان تربیتی را جلب کرده است. علاقه‌مندان به مباحث آموزشی(پرورشی) در باب علل و عوامل توفیقات دانش‌آموزان ژاپنی در آزمون‌های بین‌المللی بسیار میشنوند.
ادعا می شود آموزش و پرورش (و آموزش عالی) این کشور همچون دیگر پدیده‌ها و کالاهای با کیفیت آن، در رتبه‌های برتر جهان قرار دارند، اگر چه خود ژاپنی‌ها چنین ادعایی ندارند.
امروزه ماهیت خودکفایی کلاس درس مدارس ژاپنی، که گروهی آنرا « قلمرو کلاس» می‌نامند، که دانش‌آموزان و آموزگار بیشتر اوقات خود را در آن درحال مطالعه، غذا خوردن، بازی کردن و انجام کارهای دیگر در کنار همدیگر صرف می‌کنند اغلب بسیار متفاوت‌تر از کلاس درس مدارس غربی مشاهده می‌شود. کودکان ژاپنی برای دریافت آموزش فردی از کلاس بیرون نمی‌روند و همچنین توانمندی‌ها عامل دسته‌بندی در سطح مدارس ابتدایی نیستند.
اعضای کلاس در طول اکثر ساعات مدرسه خود با یکدیگر به سر می‌برند و در فعالیت‌های مشترک و درتعاون با یکدیگر شرکت دارند. در واقع، مدارس ژاپنی به طور رسمی شامل نه تنها تدریس موضوعات درسی از قبیل خواندن و ریاضیات هستند، بلکه فعالیت‌های غیر درسی، چون غذا خوردن با یکدیگر و مشارکت در برنامه‌های مدرسه، را نیز شامل می‌شوند که در نتیجه، باعث می‌شود دانش آموزان و پرسنل مدرسه حتی وقتی که در کلاس هم نیستند با یکدیگر بسر می برند.
یکی از ویژگی‌های مدل مدرسه ژاپنی، قرار دادن آموزش رفتارها و کردارهای مطلوب در دایره موضوعات درسی مدرسه است.
حضور همیشگی آموزگار در کنار دانش‌آموز باعث شده که او تقریباً در تمام زمینه‌های زندگی کودک مداخله کند.
این نقش معلم، همانطور که درعمل نیز به طور سنتی به صورت سر زدن‌های وی به خانه دانش‌آموز صورت می‌گیرد، او را تقریباً در جرگه افراد خانواده قرار می‌دهد.
مدارس ابتدایی ژاپن، با قلمروهای کلاسی خود، بر دانش‌آموزان متوسط متمرکز هستند. از بچه‌های تیزهوش خواسته می‌شود صبور باشند تا همکلاسی‌یشان به آنها برسند. آنهایی که ضعیف‌تر هستند تحت فشار قرار می‌گیرند تا بیشتر تلاش کنند. از آنجا که تاکید بزرگی بر پیشرفت همراه با یکدیگر وجود دارد، و نه پاسخ دهی به نیازهای فردی، توجه آموزگاران نیز به بالا کشیدن دانش آموزان ضعیف‌تر است تا همه کلاس بتوانند همگام با یکدیگر پیش بروند.
توجه آموزگار به دانش آموزان قوی‌تر، در مقایسه با توجه به دانش آموزان ضعیف، بسیار کم‌تر است. هیچ برنامه آموزشی تیزهوشان وجود ندارد و هیچ گروه بندی بر اساس توانمندی در سطح مدارس ابتدایی یافت نمی‌شود.
در مدارس ژاپن حتی ناهار نیز زمانی برای آموزش محسوب می‌شود. راهنمایی در مورد آداب غذا خوردن در مدرسه به عنوان یک ضرورت تلقی می‌شود. ارزش غذایی هر وعده غذا به دقت محسابه می‌شود و یادگیری خوردن یک غذای متعادل و حساب شده، و در عین حال حفظ فضای خوشایند، بخشی از تجربه آموزشی شخص در مدرسه است. توزیع غذا به صورت نوبتی به عهده‌ی خود دانش آموزان است.
بعد از صرف ناهار، نوبت به برنامه ی نظافت می رسد. کل دانش آموزان مدرسه به صورت کلاس به کلاس تقسیم بندی و هر کلاسی نظافت کردن بخشی از مدرسه را به عهده می گیرد.
در اغلب مدارس ژاپن، حتی بعد از اتمام ساعات درس، دانش آموزان بلافاصله به خانه‌هایشان بر نمی‌گردند. چرا که تقریباً در هر مدرسه‌ای گروه‌های ورزشی، گروه موسیقی و … دایر بوده و هر دانش‌آموزی بنا به علاقه‌ی خود در یکی از این گروه‌ها عضو می‌شود.
هر سال در چند نوبت، مسابقات به صورت شهری، استانی یا کشوری برگزار می‌شود. هر چند ساعاتی که دانش‌آموزان مشغول فعالیت‌های مورد علاقه‌ی خود هستند، جزء ساعات درسی محسوب نشده و در اصطلاح فعالیت‌های فوق برنامه می‌باشند، ولی مربیگری و مدیریت گروه‌ها به عهده‌ی معلمان است.
رویکرد ژاپنی در سطح مدرسه ابتدایی به نظر می‌رسد بسیار مساوات طلبانه باشد، در نظر گرفتن دانش آموزان متوسط به عنوان معیار و تمرکز بر گروهی که پایین تر قرار می‌گیرند و تعلیم آموزگاران برای بالا بردن سطح معیار. با ورود کودکان به مدرسه راهنمایی، برخورد مساوی کم کم شروع به محو شدن می‌کند. مدارس در این مقطع درجه‌بندی شده‌اند و کم کم از یکدیگر متمایز می‌شوند و امتحانات ورودی در مقابل دانش‌آموزان قرار می‌گیرد.
آموزش شخصیت، که مدارس ابتدایی و پیش دبستانی به نظر می‌رسید کم و بیش برآورد صادقانه‌ای از جنبه‌های مختلف رشد کودک را ارایه می‌دهند، همچنان به عنوان مبنایی برای ارزیابی و سوابق دانش آموز استفاده می‌شود و نمرات و سوابق آنها از عوامل دخیل در امتحانات ورودی دبیرستان است.
منبع: کتاب فرهنگ آموزش ژاپن(ترجمه‌ی: دکتر ابوالفضل بختیاری)
